کرزی در پاکستان؛ گذر از جو بی‌اعتمادی؛ حالا یا هیچوقت
حامد کرزی، رییس جمهوری افغانستان به پاکستان رفته است. این اولین سفر آقای کرزی به کشور همسایه – پاکستان نیست. او کمی کمتر از یک سال پیش نیز سفری به این کشور داشت در تمام این سفرها مقامات دو طرف تلاش کرده اند تا جو بی اعتمادی سنتی بین خود را کاهش دهند، اما شاید با صراحت بتوان گفت که تاثیر این تلاشها بیشتر از تعارفات دیپلماتیک نبوده است.
در تمامی این سفرها مقامات دو کشور، فقط با بیان اظهاراتی در کنفرانسهای مشترک مطبوعاتی بر عزم خود بر مبارزه با تروریسم و با هدف نهایی حل بحران افغانستان تاکید کرده اند. اما کمتر اقدامی عملی در این خصوص برداشته اند اما سفر روز جمعه (۱۰ ژوئن) آقای کرزی از یک جهت متفاوت است. ولی این تفاوت ضرورتا به مفهوم حل مشکلات و گذر از جو بی اعتمادی بین دو کشور نیست. اگرچه عمر داوود زی سفیر افغانستان در پاکستان در گفت و گویی با بی بی سی فارسی تاکید کرده است که دو کشور از مرز بی اعتمادی گذشته و آماده اند گامهای عملی را برای صلح و مقابله با شورشها در هردو کشور بردارند.
اما تفاوت سفر این بار آقای کرزی به پاکستان در چیست؟
تفاوت این سفر در تغییر مواضع پاکستان نیست چون هنوز مشخص نیست که گامهای عملی که آقای داوود زی به آنها اشاره می کند چیست و آیا پاکستان عزم برداشتن این گونه اقدامات عملی را دارد. تفاوت این سفر در آن است که آقای کرزی در حالی به پاکستان و به دعوت همتای پاکستانی خود به اسلام آباد رفته است که فقط در یکی دو ماه گذشته تحولات مهمی در منطقه رخ داده است و در یکی دو ماه آینده و با شروع احتمالی خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان نیز شرایط به سوی تغییراتی دیگر در حال حرکت است تحولات منطقه ای کمی بیش از یک ماه پیش (۲ مه) اسامه بن لادن رهبر القاعده در پاکستان و آنهم توسط نیروهای ویژه آمریکایی کشته شد. چند روز پیش هم گزارشهایی در باره مرگ الیاس کشمیری منتشر شد. آقای کشمیری از رهبران بسیار قدرتمند عملیاتی حرکت جهاد اسلامی بود که در رابطه تنگاتنگ با القاعده بود. از آقای کشمیری به عنوان یکی از جانشینان احتمالی بن لادن نام برده می شد.
همزمان با این تحولات گزارشهایی منتشر شد مبنی بر مذاکراتی بین نمایندگان کشورهای غربی با برخی از رهبران طالبان از جمله یکی از نزدیکترین افراد به ملا محمد عمر رهبر طالبان. گزارشها حاکی از سفر این رهبران طالبان به اروپا بود "اقدام عملی پاکستان در مبارزه با تروریسم و استفاده از نفوذ خود بر دست کم بخشی از طالبان و ستیزه جویان و تلاش برای تغییر دیدگاه سنتی هند-محوری خود می‌تواند کمک بسیاری در تلاش برای حل مشکل افغانستان و تروریسم منطقه ای ارایه دهد ".
در همین رابطه نیز برهان الدین ربانی رئیس شورای عالی صلح افغانستان، روز شنبه، ۱۴ جوزا/خرداد در نشست علنی مجلس نمایندگان افغانستان گفت که در پنج ماه گذشته تماسهایی با رهبران گروههای اصلی شورشی برقرار شده است.
آقای ربانی گفت: "کسانی که جنگ مسلحانه می کنند، آقای حکمتیار است، شورای کویته است و گروه مولوی حقانی است؛ با همه اینها تماسهایی گرفته شده است. این قدمهای ما قدم های اولیه است در بین این خبرها و تحولات، گزارشهایی نیز منتشر شد مبنی بر ناپدید شدن ملا عمر – رهبر طالبان. البته این گزارشها هیچگاه تایید نشد و افرادی نزدیک به طالبان در "سایتهای جهادی" از سلامت ملا محمد عمر سخن گفتند از سوی دیگر در اوایل ماه جاری میلادی گزارش شد که یکی از کمیته های سازمان ملل متحد لغو تحریم های اعمال شده علیه بعضی از اعضای پیشین طالبان را مورد بررسی قرار می دهد گفته شد که این اقدام در پی درخواست دولت افغانستان صورت می گیرد از طرفی دیگر نیز فقیر محمد رهبر یکی از شاخه های طالبان پاکستانی در گفت و گویی با بخش فارسی بی بی سی گفت که طالبان پاکستانی و افغان، با هم متفاوتند و هرکدام از این گروه ها اهداف خود را دارند این تحولات، بویژه کشته شدن رهبر القاعده است که این سفر آقای کرزی را بالقوه با دیگر سفرهای وی به پاکستان متفاوت می کند.
متغیرات معادلات استراتژیک منطقه ای، بشدت تغییر کرده است و هر یک از این متغییرات می تواند تاثیر عمیقی بر تحولات منطقه ای داشته باشد پایان بازی دو گانه؟.
"کسانی که جنگ مسلحانه می کنند، آقای حکمتیار است، شورای کویته است و گروه مولوی حقانی است؛ با همه اینها تماسهایی گرفته شده است. این قدمهای ما قدم های اولیه است".
پاکستان تحت فشار بسیار زیادی بویژه از سوی غرب است تا به آنچه که بازی دوگانه خود در منطقه و بویژه در قبال افغانستان است پایان دهد حملات ستیزه جویان در پاکستان بویژه حمله اخیر به مقر نظامی دریایی مهران در کراچی - چهره نیروهای امنیتی این کشور را زیر سوال برده و خدشه دار کرده است و از سوی دیگر دولتمردان پاکستان را با پرسش مهم خطر ستیزه جویان و موجودیت پاکستان روبرو کرده است از طرفی هم وضعیت سیاسی در پاکستان مساعد نیست و اختلافات سیاسی بین احزاب این کشور ادامه دارد. وضعیت اقتصادی نیز شرایط خوبی ندارد.
سرمایه گذاری در پاکستان به عنوان درصدی از تولید ناخالص ملی بسیار کاهش یافته و از کمی بیش از ۲۲ در صد در سال ۲۰۰۶-۲۰۰۷ به حدود ۱۳ درصد رسیده است سرمایه گذاری در بخش خصوصی هم وضعیت مشابه ای دارد.
نرخ تورم هم حدود ۱۴ درصد است؛ اگرچه آمارهای غیر رسمی این رقم را بسیار بالاتر می دانند. مشکلات پاکستان با صندوق بین المللی پول هنوز ادامه دارد و کمکهای مالی آمریکا هم با تحدیدهایی روبرو است مشکلات افغانستان در آن سوی مرز هم دولت آقای کرزی مشکلات عدیده سیاسی و اقتصادی دارد. و البته مهم تر از این مشکلات - وضعیت امنیتی در افغانستان است که با توجه به نزدیکی شروع خروج نیروی های آمریکایی در افغانستان می تواند ابعاد تازه ای به خود بگیرد.
در این چهار چوب است که سفر ۱۰ ژوئن آقای کرزی به پاکستان برای هر دو طرف اهمیت دارد اما به نظر می رسد که آنچه که می تواند مشکلات دو طرف را برای حل معضلات و بی اعتمادی به یکدیگر با چالش مواجه کند نگاه متفاوت استراتژیک دو کشور به مسایل فی‌مابین و مسایل منطقه ای باشد شاید طبیعی باشد که با توجه به بیش از سه دهه درگیری، مقامات افغانستان و مردم این کشور خواهان آرامش و ثبات در کشور و داشتن روابطی حسنه باهمسایگان خود باشند اما نگاه استراتژیک پاکستان به مسایل منطقه ای متفاوت است؛ بویژه اینکه این دیدگاه پاکستان در بیشتر موارد منطقه ای و به ویژه در قبال افغانستان با توجه به هند بررسی و طراحی می شود همین نکته است که علیرغم اینکه تحولات اخیر در پاکستان و منطقه بالقوه می تواند این کشور را بسوی همکاری بیشتر با افغانستان هدایت کند در عین حال می تواند پاکستان را از اقدامی عملی بازدارد بویژه اینکه افغانستان تن به درخواستهای پاکستان بر سر مسایلی بویژه مسایل مربوط به حضور هند در افغانستان ندهد در همین رابطه ممکن است که دولت غیر نظامی پاکستان تحت فشار بین المللی و شرایط داخلی (تحولات مردمی در کشورهای مسلمان عربی و منطقه ای را نیز باید در نظر گرفت) حاضر به معامله با افغانستان شود اما آیا می شود بسادگی نفوذ عوامل غیر دولتی در پاکستان را مانند عناصر نظامی و امنیتی که دیدگاهی با محور هند ستیزی دارند از معادلات خارج دانست؟.
پاکستان بازیگر مهم منطقه ای بویژه در مسایل مربوط به افغانستان است چه در قبال سیاستش با هند و چه تلاش برای دسترسی به بازارهای بکر به خصوص بازارهای سوختی آسیای میانه افغانستان نیز برای رسیدن به ثبات از طرفی به همکاریهای کشوری مثل هند نیاز دارد و از سوی دیگر به همسایه جنوبی خود نیاز دارد، چه از نظر قرابتهای سنتی با پاکستان و چه از نقطه نظر دسترسی به آبهای آزاد در این چارچوب است که باید دید نتیجه دیدار آقای کرزی از پاکستان چه خواهد بود. به عبارتی دیگر باید دید در ورای سخنان و اظهارات دیپلماتیک - دو طرف و بویژه پاکستان چه تضمینهای عملی برای گذر از جو بی اعتمادی به یک دیگر ارایه می دهند شاخصهای عملی این توافقات است که می تواند به بهبود روابط بین دو کشور؛ غلبه بر جو بی اعتمادی و مبارزه با تروریسم منطقه ای کمک کند اگرچه شاید توافق نظر ناظران منطقه ای در این باشد که نقش پاکستان در این اقدامات به مراتب بیشتر است چرا که بسیاری از ستیزه جویان و رهبران طالبان در خاک پاکستان هستند و پاکستان و نیروهای امنیتی این کشور دارای رابطه و نفوذ بر بسیاری از رهبران ستیزه جویان هستند - نفوذی که در گزارشهای متفاوت سازمانهای مطالعاتی و اظهارات مقامات سیاسی و نظامی غربی به صراحت به آن اشاره شده است.
اقدام عملی پاکستان در مبارزه با تروریسم و استفاده از نفوذ خود بر دست کم بخشی از طالبان و ستیزه جویان و تلاش برای تغییر دیدگاه سنتی هند-محوری خود می‌تواند کمک بسیاری در تلاش برای حل مشکل افغانستان و تروریسم منطقه ای ارایه دهد. تحولات منطقه ای شرایط بالقوه مناسبی را پیش پای دو طرف گذاشته است تا از جو بی اعتمادی عبور کنند. شاید این شرایط تکرار نشود.