دوازده گرام مغز
(معرفی کتاب)

مصطفی عمرزی

این اثر بسیار مهم استاد شهرت ننگیال، از زمان نشر تا کنون، سر زبان هاست. افغان های زیادی راجع به آن گفته و نوشته اند؛ اما در زمینه ای که باور های الحادی و اخوانی جولان می کنند، لطف آثاری کمرنگ وانمود می شود که خالق آن، با وجود رعایت بی طرفی، اما در تنازع سیاسی، نقش فعال داشته است.

استاد شهرت ننگیال را می توان از آن نویسنده گان افغان برشمرد که در زمینه ی زبان پشتو، ژورنالیسم ادبی را نیز فزون ساخته اند. در این شیوه، لطف نگارش ژورنالیستی با قوت قلمی که ظرفیت طبیعی(ذاتی) نویسنده است، برخلاف نویسنده ای که این هنر را کسب می کند، واژه گان را جاندار می سازد.

بی نیاز به تلویحات من، آثار استاد شهرت ننگیال، زیاد هستند. افغان ها او را خوب می شناسند. با این حال، تعیین جایگاه آثار امثال او که بدون شک بُلند است، در نظر گرفته نمی شود. مردم ما با تمایل به نگرش کمیتی، گاه افراد و اشخاصی را عامی می سازند که جاه ویژه دارند.

فرهنگ پشتو

پژوهش و نگارش مصطفی عمرزی

بحث در زمینه ی «فرهنگ پشتو»، پیش از همه مستلزم نگرش در زمینه ی تاریخ پشتون هاست؛ زیرا کمال تبارز قومی زمانی تبارز می کند که اقوام، موفق به تاسیس کشور می شوند. در واقع امتیار پشتون ها در این هم شمرده می شود که در منطقه ی بزرگی از هند تا آمو و از کشمیر تا اصفهان، حکومت ها ساخته اند/ کرده اند. این پایش سیاسی، بالاخره به دولت ماندگار افغانی در افغانستان، مبدل شده است.

در اواخر قرن چهارده ی میلادی، قدرت سیاسی لودیان در هند، آشکارا/ رسمی زبان پشتو را وارد گستره ی تبادل کرد؛ هرچند در رسمیات دولتی، زبان های معمول مصرف داشتند، اما واضح بود که قدرت سیاسی می تواند زبان زعما را تشهیر کند.

تا اواخر دهه ی سی میلادی در افغانستان که زبان پشتو به فرمان اعلی حضرت شاه محمد ظاهر(رح) رسمی می شود، این زبان اکثراً در دایره ی عواطف، بیان، دین و بالاخره پس از خوشحال بابا، حوزه ی ادبیات ملی را فراگیر ساخته بود.

ناکامی
(معرفی کتاب)

مصطفی عمرزی

بُن بست های ایجاد شده یا عمدی، بالاخره افغان ها را بر سر چهار راه دیگری قرار داده اند که حق شان نبود. امید ها در نزدیکی های دو دهه، اما از نفس افتیده اند. در جریان تنقید سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حکومت های پساطالبانی، افغان های زیادی سعی کرده اند آشکار بسازند که نباید به ادامه ی تورید نسخه های آماده ی حکومتداری، واقعیت های داخلی افغانستان، فراموش شوند.

افزون بر نبود فرهنگ سازی های لازم، نبود آماده گی ها با آن چه به نام تنوع مدنی در برابر اکثریت روستایی یا در خط اول آسیب های جدی قرار می دادند، از خلط آن ها، مجموعه ی بشری ما، شبیه موجوداتی شده اند که همدیگر را به درستی درک نمی کنند. در کنار شمار نجومی پول های کمکی، اما همه در لجنی دست و پا می زنند که سیستم سیاسی را بیش از همه فرو می برد.

کرونولوژی سقوط
(معرفی کتاب)

مصطفی عمرزی

در میان کتاب هایی که خیلی مبرا از دروغ ها، جعلیات و بهتان هستند، یکی هم کتاب «افغانستان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا سقوط شمال به دست طالبان»، نوشته ی ارکانحرب دگرجنرال عبدالرووف بیگی از نظامیان تحصیلکرده و اوزبیک کشور ماست. پس از مطالعه ی این کتاب، آن قدر نشانی کرده بودم که وقتی پایان یافتند، متوجه شدم اقتباس آن ها در یک مقاله، آن را شبیه یک کتاب خواهد ساخت. یعنی اهمیت آن چه جنرال بیگی در کتابش شرح داده، آن قدر زیاد است که در اکثر کتبی که در مورد سقوط حکومت کمونیستی و هرج و مرج تنظیمی نوشته شده اند، مثال ندارند. این نیز آشکارایی دارد که حتی نخبه گان افغان همانند جنرال بیگی که منافع ملی را می شناسند، در جوسازی هایی که احزاب ما را روی سلایق، قوم، منطقه و زبان تقسیم کرده بودند، گاهی با میلان به قوم می نویسند. قبل از وارد شدن به اصل مطالب، تضاد های خلقی- پرچمی در این کتاب هم به چشم می خورند که با تمرکز بر هویت های قومی، نمایان می شوند.

عقده های روحانیت مرتجع
(پیرامون یک کتاب مبتذل)

مصطفی عمرزی

یکی از جالب ترین رویداد ها در سلطنت اعلی حضرت شاه امان الله(رح) تدویر لویه جرگه ی پغمان بود. در این شور ملی، افغان ها به نتایجی رسیدند که تبلور آن ها در نماد های ملی هم یادگار مانده است. با این حال، در تنازع داخلی سنت و تجدد، کم نبودند و نیستند افرادی که دوست ندارند با تعمیم معارف، مردم از چنبره ی افراد و اوهامی بیرون بروند که در تاریخ پیری و ملنگی در افغانستان، داستان های دلخراش، اما مکتوم زیاد دارند.

روشنفکران ما روحانیت مرتجع را خوب می شناسند. یعنی مقامی که بر اساس شجره و نه بر اساس تقوا، خواهان تداوم سیطره ای ست که محسوس ترین نوع آن، قبول ریاست و زعمات چند تنی می شود که به نام آبا و اجداد، روی شانه های مردم، سوار اند.

چیستی آسیب های روانی- اجتماعی
(معرفی کتاب)

مصطفی عمرزی

تحولات کودتایی، پی آمد هایی داشتند که تنها در زمینه ی سیاسی نماندند. در واقع اثرات ناگوار آن ها، مردم ما را در چهار راه پریشانی، به فرامرز هایی کشانده اند که حتی در کشور های باثبات، بحران روحی را تجربه می کنند.

نوستالژی بد که یاد وطن را در طوفان حوادث می سازد، در رهگذر جدید که فرهنگ های غیر مانوس دارند، تا ذات آدمی نفوذ می کند. تا زمانی که عادت، به روش تبارز مبدل  می شود، انبوه ذهنیت های گذشته که در زمینه ی جدید در برابر فرهنگ های نو و قانونمندی های متاثر از آن ها، به راحتی انس نمی گیرد، سال های زیادی مدام می شود تا اکثراً در شانس زنده گی در کشور هایی که به اصطلاح در جهان اول جا دارند، خود را باز یافت. 

مرز منفور
(معرفی کتاب نفرین دیورند)

وقوع دیورند در تاریخ افغانستان، واقعی ترین معنی یک مرز منفور است. راجع به این تراژیدی، آثار، کتب و مباحث زیادی ارائه شده اند که اگر جلو آگاهان آن ها قرار داده شوند، نو نیستند؛ اما این، به معنی ختم مقال نیست.

عموماً آشکارایی پیرامون خط دیورند در سایه ی تقابل افغانستان و استعمار انگلیس، روابط دیپلوماتیک و تلاش های مایل اتحاد شوروی به ابحار گرم، صورت گرفته است. یعنی خلط بیش از حد سیاسی، گونه ای از تلقی رسمی این خط را دامن می زند. بنا بر این، ادعای جاگزینی پاکستان به معنی طرف اصلی، ادامه ی کج بحثی هایی هم شمرده می شود که بنیاد آن ها را در یک زمینه ی دیگر(استعمار) گذاشته بودند.

چهار یادواره
(معرفی کتاب)

مصطفی عمرزی

اين كتاب، شرح حال افراد بزرگ خانواده ام است. كساني كه شخصيت فرهنگي، حيثيت و شان اجتماعي شان، مرا واداشتند دور از تعلق خويشي نیز سيماي آنان را يادواره بسازم.

در بازار آزاد افغانستان كه امتعه ي فرهنگي اش كمترين را مي سازد و كار فرهنگي، اگر فارغ از اجبار رسميات دولتي نباشد، جز دغدغه ي فطري، عرضه نمي شود، سال ها پس از این انتظار كه شايد ديني در برابر كساني ادا شود كه روزي و روزگاري خود  را وقف مردم كرده بودند و با همراهي قلم می كوشیدند رونق فرهنگ، امر فرهنگي شود، در انبوه گمشده گان ادب و فرهنگ اين سرزمين، فهميدم كه در اين زمينه(معرفي آنان) نيز اصل وراثت/ میراث، كاربرد بيشتر دارد.

د امتحان د تیارۍ لپاره مناسب ځای!

عبدالله وردک.انګلستان - آکتوبر - ۲۰۲۰
ګرانو او قدرمنو لوستونکو! السلام علیکم و رحمت الله و برکاته!
د محصلینو لپاره د امتحانو وخت ډېر مهم دی. دا ځکه چې د دوی د یوه کال د خواریو او زحمتونو نتیجه، به همدغه امتحان تعینوي.
غواړم، د زده کړې په ټولو مرحلو کې د یوه شاګرد په حیث، او همدارنګه، په افغانستان او انګلستان کې د یوه معلم په حیث، دغه لاندې ټکي قدرمنو محصلینو ته وړاندې کړم:
د امتحانو په وخت کې محصلین، د درس ویلو او تیارۍ نیولو لپاره، دغه لاندې ځایونه په نظر کې نیسي.
الف - ځینې محصلین د امتحانو په وخت کې، خپله تیاري د پوهنتون په کتابخانه کې سرته رسوي. د دوی دلیل دا وي، چې هلته، ټول لازم کتابونه موجود وي، او هم غالمغال نسبتاً کم وي. د دوی دغه خبره، د کتابخانې په هکله درسته ده، چې بېشکه کتابونه به وي، او په نسبي توګه، به غالمغال هم کم وي.
که چېرې یو محصل د امتحان د تیارۍ لپاره، د پوهنتون کتابخانه غوره کړي، نو دغه کار به دغه لاندې ګټې ولري.

صلح و اعتدال
(معرفی کتاب)

مصطفی عمرزی

تحول چند مرحله یی انتخابات در افغانستان، ماحصلی نیز داشته  که افزون بر ظاهر آن است. محور های افراد و ساختار هایی که بر اساس خواسته های مقطعه یی، درازمدت یا سلیقه یی شکل می گرفتند، در سمت و سوی نتایج، خوب و بد تاثیر می گذاشتند.

آخرین انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در چند زمینه ی تحول درونی، سیمایی دارد که چه گونه در برابر موضع گیری های افراد درگیر، ذهنیت هایی ایجاد می شوند که می توانند آینده و نقش گزینه های انتخابی را تعیین کنند.

تاریخ عمیق
(معرفی کتاب)

مصطفی عمرزی

سطحی نگری، عادت معمول مردم ماست. این بینش، گاه با عواطف آنان نیز عجین می شود. در جامعه ای که تحلیل درست ارزش شناسی وجود ندارد و یک مجموعه ی بزرگ اعتقادی، بی تفکیک راستی و ناراستی پذیرفته شده، مسئله ی روشنگری با تعمیم معارف را هم دشوار می کند؛ زیرا سایه ی آن در نصاب، به نام آن چه از عرف جامعه پذیرفته شده، رسمی ست. در چنین احوالی، تنقید جدی، جدیت عادت های ناپسند را بیشتر می سازد.

ما در تقابل تاریخی با خیزش های ارتجاعی، همیشه از فرهنگ سازی های لازم، بی بهره بوده ایم. با این حال، آن چه خود را نقص می کند، سوژه می آورد. در این صورت، بازتاب کنایی آن، با رونمایی دایم هجو، مطایبه و طنز، از تاثیراتی می کاهد که شاید در روند روشنگری های معارف، سال ها ممکن نباشد.

مرز و بوم
(معرفی کتاب)

مصطفی عمرزی

تصور انسان از زنده گی به دو معنی گذشته و حال، او را در فضای میان آن ها اگر در تامل آینده امیدوار می سازد، عقبه ی آن، به ماضی ای نیز وصل است که وقتی تداعی می شود، در جا هایی که خوش باشد، عزت نفس می بخشد.

یکی معنی معمول مرز و بوم، جای آرامش های آدمی ست. در ضرورت القای فرهنگ سازی های آن، گذشته های خوش مردم در مرز و بوم بزرگان و حیاطی که در فرصت های آن اندیشیده اند، این محدوده را نوعیت و ماهیت نیز می بخشد.

د افغان - انګرېز درې جګړې د انځور په ژبه

تهمینه تومیریس، انځورګره او هنرمنه
۸ لړم ۱۳۹۹ - ۲۹ اکتوبر ۲۰۲۰

د ریچارډ سیمکن ووډویل اثر چې پر ۱۸۷۹ کال د فتح اباد جګړه او د ډګروال ویګرام بټي وژنه ښيي.

افغانستان د پېړیو په پوړیو کې بې شمېره جګړې لیدلې او د کورنیو ستونزو او بهرنیو سیاسي او پوځي لاسوهنو سره سره بیا هم شته او د دوښمنانو لپاره یې بېلول طلسم ښکاري.

که خلکو یې په خورا کمو اسانتیاوو د دوښمن مقابل کې مبارزه کړې، د دغه هېواد غرنۍ جعرافیا هم د دوښمن مقابل کې ستره وسله بلل شوې ده.

دې ټولګه کې د افغان-انګرېز د اوله، دویمه او دریمه جګړې انځور شوې ده.

افغان-انګرېز لومړۍ جګړه بولان درې او کوټې ته د انګرېز سرتېرو ننوتلو سره پیل شوه او د ۱۸۳۹ کال د اپرېل پر ۲۵ یې کندهار ونیو.

میلاد باسعادت پیامبر معظم اسلام حضرت محمد (ص) بر شما مبارک

به نام و یاد خدای مهربان

همکاران عزیز!

سلام،  دوازدهم ربیع الاول است و زاد روز پیامبر بزرگوار اسلام، حضرت محمد صلی الله علیه و سلم.  آسمان ها و زمین امشب نورباران است. بر لب عرشیان از شوق گل، عشق و سرور جاری است. و بر زمین فرشیان، گل باران و فضا سرشار از عطر گل ها است. شهر مکه، میلاد آخرین سفیر الهی، رسول حق و رحمت را انتظار می‌ کشید؛ آن که نقش نگین انبیا و اصفیاست. ناگاه در این فضای پر از عطر و نور، خداوند دسته گلی را به حضرت آمـنــــــــــه عطا نمود و زمین و فلک غرق سرور و شادی شد و فرشتگان گروه گروه برای عرض تبریک به زمین آمدند. و تولد پیامبر رحمت را بر عالمیان شادباش گفتند.

تبریک میلاد پیامبر معظم اسلام

گــــویــم تــــبــریک میـــــلاد پـیـــامــــــبـر
کـه ما را ســوی حـــــق گــردیده رهـــــــبر

در آوانــی کــه هــــر ســو گمــــرهــی بـود
و مـردم را بــه کـــــبر و کــیـن رهـــی بود

شــب ظــلـمـت خــــــــــیـز بی دانـشــی بود
به جهــــل و کـیـنــه و فـسـق آلایــشـــی بود

کـســـی از زادن دخـــــــتر خجـــــــــل بـود
و زنــــده کــردنــش در گـــور بهـــــل بــود

ز بـــس کــــه از حــقیـقـــت دور بــــودنـــد
به شــــــــیطــــان لعــــــیـن مــــزدور بودند

همه از حــــق شــنـیــدن کــور و کـــر بود
ز بـس کـه مردمــــان خـــــیره ســـــــر بود

کسی بــت را خـــــدای خـویــش خـوانـــــده
کـسـی ســـــر در پـیــــش آتــش نهـــــــــاده

افغانستان، مردم، تاریخ و سیاست
(معرفی کتاب)

مصطفی عمرزی

گسترده گی مسایل، نگرش بر آن ها را چند بُعدی می سازد. به دلایل مختلف، درگیری امروزی، به هر نوعی که باشد، مستلزم آگاهی هایی ست که باید با وقوف بر جوانب مختلف، ارائه شوند.

به باور من، آن چه ما را در تقابل طولانی قرار داده، افزون بر جنبه ی فزیکی، دوام روحیات آن است. تحت تاثیر جریان مستمر ستیزه گر که تغییر ماهیت می دهد و با استعانت از کارت های مختلف، بازی می کند، مردم ما در چهار راه حوادث، نمی توانند به درستی تصمیم بگیرند.

من در حدود دو دهه، ناظر تنازعی بوده/ استم که اذهان بخش بزرگ جامعه ی افغانی را اشغال کرده است. شوربختانه، بار منفی ذهنیت سازی، همیشه بر طرف مثبت، سنگینی می کند. با این حال، تلاش برای بیرون رفت، یافت راه حل و واکنش های به موقع، جزو فرهنگ سازی هایی به شمار می روند که طیف نخبه گان حامی منافع ملی، با نگرانی و دقت، منظور می کنند.

افغان های زیادی را می شناسیم که مصرانه فعال اند. در این میان، شماری با اشراف بیشتر، محور هایی را ایجاد کرده اند که دکتور نور احمد خالدی را می توان یکی از مهمترین  آن ها برشمرد.

در فضای مجازی افغان ها، اصرار مدام دکتور خالدی به خاطر تحفظ منافع ملی، او را در جایی قرار داده که اگر حامیان نظرات نیکش را منفی کنیم، مواجهه با طرف های مخالف که عموماً میانه ای با ارزش های اخلاقی ندارند، آسان نیست.