دیرویشتم د میزان ۱۳۰۸ل کال د نادر خان پاچا کېدل

محمد ایاز نوري آزادي  ۱۵/۱۰/۲۰۱۹

درنو افغانانو! دغه زما تحلیلي لیکنه د قتل شوي نادر شاه په پېږندلو کې په  دقت سره ولولئ، تاسو د ګران افغانستان د ننۍ غمیزې اصلي ريښې او جرړې ته رسېږئ.
تاریخي وقایع، چې د یوه ملت په برخلیک مخامخ اثر کوي، د هغه ملت په راتلونکې هم خصوصاً په سیاسي بدلونونو کې مهمه برخه لري. د ګران زمونږ افغانستان حاضره جاري غمیزه هم خپل تاریخي تسلسل لري، دا، چې مونږ افغانان پخپل معاصر یا تازه پاتې تاریخ کې لس کلن (۱۹۱۹- ۱۹۲۸ز) اماني ویاړمن پړاو لرو، چې رهبري او سروالي ئې یو په ملت او د افغانستان په ترقي مین شرافتمند شخصیت، اعلیحضرت غازي امیر امان الله خان کوله. دا هم ګورو، چې همدغه اماني دولت پس له لسو کلنو حکومت کولو (۲۴ جدي ۱۳۰۷ل - ۱۴ جنوري ۱۰۲۹ز کال) د کورنیو پټو خاینانو او د انګلیسي استعمار د ماهر پټ لاس په ذریعه د سقوط سره مواجهه کېږي او د امان الله غوندې یو عظیم انسان او افغان پر ځای یو بی سواده عجیبه کس په نوم دې حبیب الله خان مشهور په بچه سقاو د خادم دین رسول الله د ابلیسي شعار لاندې د کابل په شاهي ارګ کې نصب کېږي، چې هغه وخت دغه کرغیړن بدلون د هر پتمن افغان په مخکې د افغان ملت یوه تاریخي غمیزه او ناکامي وبلل شوله.

قاصد

د سیاسی بحث د ګډونوالو د پام وړ!

عبدالله وردک، انګلستان - آکتوبر - ۲۰۱۹

ګرانو او قدرمنو وروڼو او خویندو! السلام علیکم و رحمت الله و برکاته! الله (ج) د وکړي، چې ټول روغ او جوړ وئ.

ګرانو او قدرمنو لوستونکو!

د سیاسی بحثونو ګډونوالو ته پکار ده چې په ډېره امانتدارۍ سره خپلو لیدونکو، او اورېدونکو ته حقایق وړاندې کړي.
دوی باید هېر نکړي، چې دوی الحمدلله، مسلمانان، او افغانان دي. دوی باید په بل چا پسې هېڅکله دروغ ونه وایي، او هم په هېچا پسې هېڅکله تهمت ونه تړي. دوی باید هر وخت پخپلو بحثونو، او مناظرو کې، اسلامي، افغانی، او سیاسی اخلاق مراعات کړي.
همدارنګه، د سیاسی بحثونو برخوال باید تر خپل وس او توان پورې هڅه وکړي، چې پخپلو بحثونو کې د پردیو ژبو ټکي استعمال نکړي.
د مثال په توګه یو څو ورځې مخکې، د یوه نوماند نماینده، ”Voter List“ څو څو ځلې د (Water List) په شان تلفظ کاوه.

غزل

حیات الله بخشی

قامتش دیدم و شمشاد مرا یاد آمد
 موی او دیدم و سواد مرا یاد آمد

بس که در کوی غمش دست و گریبان بودم
 سوی خود دیدم و فرهاد مرا یاد آمد

 دل توتوته ی سنگ است مگر ای ظالم
 جور تو دیدم و شغاد مرا یاد آمد

بی نوا دیده و دستش بگرفتم زیرا
پندی از گفته ی اوستاد مرا یاد آمد

دلبرم سوی چمن رفته و من ای بخشی
سوی او دیدم و شمشاد مرا یاد آمد

غزل

حیات الله بخشی

باورم کن همچو جانم دوست می دارم ترا
جان چه باشد بیش از آنم دوست می دارم ترا

با همه عصیان عشق و با همه حجم گنه
 نازنینم مهربانم دوست می دارم ترا

 گر به دارم می کشاند یا به زندان عشق تو
 این چنین و آن چنانم دوست می دارم ترا

 در محیط این غمستان تا به عشقت زنده ام
ای توانم تا توانم دوست می دارم ترا

در رهت جان می سپارم بر سرت سر می دهم
 بیش تر از دیگرانم دوست می دارم ترا

غزل

حیات الله بخشی

ندانستم چرا روزی فراموشم نمی گردی
چو زلف خانه بردوشت، پس گوشم نمی گردی

 نه دورم می کنی از خود نه می خوانی مرا با خود
به بالینم نمی آیی هم آغوشم نمی گردی

هوایت بر سر افتاده، وصالت را هوس دارم
ولی افسوس، دریغ و آه، لب نوشم نمی گردی

چرا از درد هجرانت هلاکم می کنی آخر
هلاکت گر شوم، دانم سیه پوشم نمی گردی

 نمی دانم که چون بخشی، دل از وصلت جدا سازد
 چو می دانم سیه بختم هم آغوشم نمی گردی

ناگزیری های ارائه ی پاسخ

مصطفی عمرزی

گاهی امثال این قلم، متهم می شوند که در شیوه ی تنقید، تند استند. بلی، نه فقط گاهی، بل هرازگاهی که نیاز باشد، پاسخ می گویم؛ اما وجداناً در کشوری که این همه رابطه ی قومی و خویشی، حتی یک واحد کامل کلیت متجانس نمی گذارد، خیلی دشوار است در صورتی تبارز کنیم که اگر ناگزیری های ارائه ی پاسخ نباشد، تنها عدم رعایت نزاکت های اجتماعی برخورد عادی با هموطنان که تنوع قومی دارند نیز به عذاب وجدان، مبدل می شود.
از خود شروع می کنیم که بلی، بسیاری از جوابات ما در نمونه های معامله ی به مثل، شبیه حملاتی شده اند که در تمام آن ها می کوشند با ایجاد ذهنیت های منفی، از مشروعیت و وجاهت تاریخی و اجتماعی ما بکاهند.

فساد بچه ی غازی

مصطفی عمرزی

منظور های خاص از تاریخ، به ویژه در تاریخ نگاری یک قرن اخیر در منطقه ی ما، گذشته را به گونه ای تعریف کرده اند که برآورد امیال قومی از آن، اجازه نمی دهد با نگرش انسانی، درهم آمیزی خوب و بد را کنار بگذاریم.
نام های زیادی وجود دارند که منسوب به افراد اند یا منسوب به اماکن. در هزاره ای که گذشت، سلسله ی غزنوی، به دلایل وسعت جغرافیایی، فتوحات در هند و داستان های عجیب و غریب رونق عمرانی و فرهنگی آن، خیلی نشخوار یا ورد زبان می شود. متاسفانه چنین نگرشی به گذشته، بدون تفکیک خوب و بد، به خلق ایده هایی انجامیده است که افزون بر تنازع قومی، واقعیت تاریخی را ستر می کند. به این دلیل، ریشه های معضلاتی کتمان می شوند که می توانند در بررسی فتور آن سلسله، بنمایانند چرا قدرت های قدیمی، سقوط کرده اند؟

تاثیر هجرت بر ادبیات مهاجر

مصطفی عمرزی

غربت به مفهوم تنهایی، زنده گی در محیطی خوانده می شود که بیگانه گی و  نا آشنایی، از ویژه گی های آن است. تاثیری که از این موضوع نشات می کند، با میزان و رنگ های متفاوت، نوع بشر را عاطفی می سازد. نویسنده گان، هر یک با طرز تفکری در مقابل این کنش، واکنش دارند.
در داستان گسترده و بزرگ مهاجرت مردم ما، طیفی که در بستر هجرت، غمی برای فرهنگ و معنویت دارند، بخشی ست که با بروز عوالم و تالمات، بر به میان آمدن ادب بیرونی یا حقیقت ادبیات مهاجر، مُهر نهاده اند.
زنده گی در تنهایی، محیط ناآشنا، تلاش برای بقای حیات، با مجبوریت های کاری که زمانی با کار پست، موقعیت دون نیز می بخشد، با خاطرات و طرفه های دیگر، احساس مهاجران را، اما چندگانه می کنند.

مقصر کیست؟

هارون انصاری

 قاضی شهر با بهلول سر شوخی باز کرد
 پرسیدش چیستانی خواندم جوابش چیست؟

 گفت بهلول گر بدانم گویم جوابت
 گر ندانم، جوابم از سر دیوانگی ست

 پرسید قاضی گر سگی ار بامی جهد بر بامی
 بادش رود خطا، مقصر در این گناه کیست؟

 بهلول با اندکی تعامل گفت در جوابش
 گناه صاحب بامی که در آن نزدیکی ست

 گفت قاضی گر فاصله ی خانه ها باشد مساوی
 آن وقت جوابت از این سوال چیست؟

 گفت چون باریکی سوال باشد در این جا
 پس گناه هر دو همسایه باهم مساوی ست

خانقاه عشق

حیات الله بخشی

چشم مخمور ترا نخجیر دارد یا که نه
 تیر مژگان ترا هم تیر دارد یا که نه

با منجم عرض حال خود نمودم یک به یک
گفتمش تقدیر ما تدبیر دارد یا که نه

دوش دلبر راز ما از مدعی پرسید و گفت
نزد خود از نقش ما تصویر دارد یا که نه

با نگاهی قلب خونین را مداوا می کند
این خواص ویژه را اکسیر دارد یا که نه

فوج مشتاقان فتاده بر درش چون خادمان
 خود بگو این شأن را یک میر دارد یا که نه

به نام كبريأ

حیات الله بخشی

ابتدا كردم به نام كبريأ

 زان كه باشد جمله رام كبري

 كي رود از ره مخالف كوكبي

 چون بود در انتظام كبري

 صيد بسمل مي شود در راه حق

 هر كسي افتد به دام كبري

 می رسد در منزل مقصود خویش

 هر که باشد در منام کبری

اندرز

حیات الله بخشی

 به تزویرو ریا چندان که پیچیدند قرآن را
ز اوضاع مسلمان گریه آید نامسلمان را

ز بس ابنای آدم فعل ناشایسته می دارد
 به میدان روز محشر کس نگیرد نام شیطان را

مگر حالات گردون منقلب گردیده است، یارب!
چو مجنون در ره ی عشق کس ندیده مرد میدان را

به مهمانی چه می مانی، حذر زین زنده گانی چون
 در این مهمانسرای بی مروت کس نداند قدر مهمان را

 چنان بازار این گیتی پریشان است که آشکارا
به بازار از تقلب می فروشد هرکه ایمان را

چه افسون است ز ابنای بشر در روی این گیتی
فلک با تیغ کینش در کمین است مستمندان را

مدیون و مقروض

مصطفی عمرزی

همیشه از این بابت گلایه داشته ایم که جانب مقابل(مخالف) را از حیث ارزشمندی، طرح نمی کنیم. ادعای افغان ستیزانی که بعضی محیلانه از ایده های گسست(تجزیه) وسیله می سازند و تا بی نهایت دنائت، سعی می کنند استفاده ی سیاسی کنند، یا برعکس در جایگاه افرادی که از ترس قضاوت عمومی، می خواهند با خلق سوژه، خود را وقایه کنند، این پرسش را همیشه در هوا مانده است که چرا از خود نمی پرسیم بازیگران چهل سال اخیر، به ویژه از غیر پشتون ها، چه دست آورد های عمرانی، رفاهی، فرهنگی و ستودنی داشته اند؟

کمی بخندیم!
(گزیده هایی از کتاب «عقاید و رسوم عامهء مردم خراسان»)

مصطفی عمرزی

معمولاً در واکنش به تحریکات مغرضانه، با انتقاد و واکنش های تند، برخورد می کنیم. این مامول را بیشتر در برابر افغان ستیزانی اعمال می کنیم که بدون توجه به هزاران      حفره ی ادعای فرهنگی، تاریخی و اجتماعی شان، سعی می کنند خود را در جای ما قرار دهند و مهترنمایی کنند.
من در فرصت ها و نوبت های زیادی، به تبیین ادعا هایی پرداخته ام که در افغانستان، کلیت خراسانی- فارسی، شکل بی نهایت هار، غیر منطقی و غیر واقعی گرفته است؛ اما آن چه در این فرصت به دنبال آن ها شروع خواهم کرد، نوع نگرش نوی ست که با چاشنی هجو و کمیدی، از شدت موضوعاتی می کاهد که پوشیده نیست؛ حتی یک تنقید بسیار خوب و اصلاحی، وقتی از افتخارات کذایی می کاهد، شکستن اعتماد به نفس کاذب و فروریختن کاخ های خیالی، تعدادی را دچار سرخورده گی و سرافگنده می کند که می بینند در واقع آن چه به آن می نازیدند، فاقد ارزش است.

قرن نوزده و عامل سیاه استعمار

مصطفی عمرزی

در تاریخ معاصر افغانستان، قرن نوزده، بسیار مکدر است. پس از وفات اعلی حضرت تیمور شاه ابدالی، شاه زمان، نظر به مقتضیات سیاسی، سعی کرد با توسعه ی ارضی در هند، فرصت های تنفس بیشتر تجمع ملت در افغانستان، فراهم شوند، اما تقابل او با نوع جدید عناد که از آگاهی های عظیم جهانی برخوردار بود(استعمار غربی) ستیز را به گونه ای پرداز داد که با سیاست «تفرقه بیاندازد و حکومت کن!»(شعار معروف انگلیسی) درونگرایی، فرصت های تحفظ هسته ی افغانی(داخل افغانستان) را کمتر ساخت.
جزیره نشینان حریص که امپراتوری آفتاب گرفته گی را با حیله و تفوق تخنیکی(برتری اسلحه) به وجود آورده بودند، از شیوه هایی نیز استفاده می کردند که در دیرینه ی تنازع شرقی، شناخته نمی شدند.