غزل

حیات الله بخشی

شبنم صبحم، ز برگ روزگار افتاده ام
 قطره ی موجم، ز بحر بی کنار افتاده ام

 اختر این کهکشانم، لیک از اقبال بد
در میان اختران از اعتبار افتاده ام

شاخه ی پُر برگ و بارم، لیک در پاییز دهر
زرد و زار گردیده ام از برگ و بار افتاده ام

 باز اقبال شهانم، لیک از ادبار بخت
صید دام دهر دونم، زرد و زار افتاده ام

 ماه تابانم و لیکن در خسوف زنده گی
 نقش خاسف گشته ام از نور و نار افتاده ام

درد

حیات الله بخشی

دردمندم از زبانم درد می باید شنید
 غصه ها و ناله های سرد می باید شنید

تا که باور گرددت از وضع ناهنجار ما
 وضع ما از ماه تنها گِرد می باید شنید

 قصه های ما و گیتی راست ناید در شمار
 هرچه با ما می کند یا کرد می باید شنید

تا چه ها کرد این خزان برگ ریزان در چمن
از زبان برگ های زرد می باید شنید

تا سراید غصه های دور گیتی از سرت
 شعر و دستان یا سرود و فرد می باید شنید

پشتون های هوتکی
(معرفی کتاب هوتکیان: کتاب شناسی توصیفی)

مصطفی عمرزی

دست آویز تنقید، برای گروهی که واقعاً دنبال اصلاح اند، فرق می کند. در این نوع، رعایت اصلیت، جامعیت، مستندبودن و عاری از کذب، مهم است، اما گاهی، بیشتر در تنقیدات سیاسی، افت اخلاقی به نهایت می رسد. وارد شدن به حریم خصوصی، از افراد عادی تا بزرگان، در حالی که هیچ کسی شاهد ماجرا نبوده، داستان ها و روایت های زشتی را روی زبان ها می اندازد که فقط به کار مردمان کوچه و بازار و ولگرد می خورند.
چند سال قبل، کتابی در کابل منتشر شد که می شود گفت بیشتر به منظور دست آویزمردمان ولگرد، تهیه شده بود. «میرویس کندهار یا شهزاده ی پارسی»؛ دنبال این کتاب افتادم و از طریق صفحه ی فیس بوک مسوول انتشارات سعید که در میان دوستان پشتونش به نام بسیار مسلمان، محترم شمرده می شود، به اعلان کتاب «میرویس کندهار یا شهزاده ی پارسی» رسیدم که با لایک های زیر صفر، اما شاید دوصد بار اشتراک گذاری شده بود.

انتقادک

مصطفی عمرزی

من در مقاله ی «آیا ویرانگری ها عمدی نبودند؟»، تبیین کرده بودم که یکی از عوامل تخریب گسترده ی کشور در سقوی دوم، به بینش عصبیت قومی عاملان تخریب برمی گردد. اگر به خوانش سیاسی ستمی گری مراجعه کنید، این جا را کشوری می دانند که با مخروبه های قدیمی، گویا ثبوت مال آنان است.
این که میراث عتیقه ی گذشته را چه گونه تقسیم می کنند، مشکلی ست که بسیاری از کشور ها حل کرده اند. در هر کجایی که از این میراث رسیده است، به نام کشوری یاد می شود که در آن جا قرار دارد. افزون بر این، توارد تاریخی باعث شده تا کاست تاریخی، روی همدیگر قرار بگیرد. مثلاً در افغانستان کنونی در کاست تاریخی، از بودییسم و هندوییسم که هریک با مردمان و مشخصه های منحصر به وجود آمده اند تا کنون، ده ها قوم گذشته اند. به این دلیل، اگر دعوای اصالت راه بیاندازیم، باید دنبال بقایای مردمانی باشیم که پنجاه هزار سال قبل در هزار سم در سمنگان سوراخ کنده اند. با این همه فراز و فرود تاریخی، یافت انتساب به آن مردم در میان اقوام کنونی افغانستان، یک حماقت محض است.

سنگ و کلوخ

مصطفی عمرزی

در زبان دری، یک مثل داریم که «از سنگ، کلوخ می ماند». شاید یکی از درمانده گی های سیاسی ما این باشد که تجربیات کاری و تاریخی، به خرد سیاسی ما مبدل نمی شوند. به این لحاظ، کیش شخصیت، محور تمایل سیاسی مردم ما باقی می ماند.
در کشور های شرقی، به خصوص در کشور های اسلامی که وراثت بیشتر به منظور حفظ سیطره ی افراد، گروه ها یا خانواده ها تابو می شود، بینش سیاسی را محدود به افراد و اشخاصی می کنند که در گذشته به خانواده ها یا اشخاص مشهور مربوط اند. این موضوع در قبال میراث مادی، شاید بسیار مهم نباشد، زیرا بایسته است به بقایا برسد، اما دل بسته گی به دوده ی افراد و اشخاصی که تاریخی شده اند، یک نقطه ی کاملاً ضعف است.

له طالبه ویره نده په کار

په داسې حال کې چې د امریکا او طالبانو تر منځ د سولې روانې خبرې نهم پړاو پیلېدونکی دی او دواړه خواوې پر مهمو مواردو د هوکړې خبره کوي؛ دغو خبرو ته د خلکو هیله مندي زیاته شوې، خو یو شمېر خلک د سولې له روانو خبرو اندېښمن دي او ځيني سیاسیون هم له دغو خبرو او د بهرنیو ځواکونو له وتلو وروسته د اوسني نظام د لنډ عمر خبره کوي.
عام خلک بیا دوه ډوله اندېښنې لري؛ یوه اندېښنه د سولې د روانو خبرو د جریان په اړه او بله یې یې بیا له سولې وروسته په حکومتي او سیاسي نظام کې د طالبانو د ورګډېدو په اړه ده.
د افغان حکومت ترڅنګ ځیني خلک اندېښنه او پوښتنه لري، چې د حکومت له استازو پرته د امریکا او طالب لوري تر منځ رښتیا هم د سولې لپاره صادقانه خبرې روانې دي که د دواړو لورو تر منځ د افغان سولې په نوم معامله روانه ده؟

پانگ پرچمی

مصطفی عمرزی

انکشاف رویداد ها بر روال انحراف تاریخی- سیاسی، شیوه و نحوه ی برخورد پیروان ایدیالوژی ها را به خلف کشانده است. مثال تاریخی تبانی اخوانیسم و ارتجاع(حکومت بچه ی سقو)، تبانی بخش پرچم حزب خلق با تنظیم های همتبار(حکومت جمعیت- شورای نظار) و همکاری علنی ارتجاعی، پرچمی و ستمی که به حضور بیگانه چشم دوخته است، ما را در در مواجهه با مشکلات در چند بُعد، درگیر می کنند.
ارتجاع سقوی با ناکام ماندن در امر خادم دین رسول الله، زود به حکومت دزدان سرگردنه مبدل شد. تبانی پرچمیان با روسان که بعداً علنی می شود، خلاف تمام اعتقاداتی که متاثر از سوسیالیسم و کمونیسم وانمود می شدند، راه را برای ارتجاع دوم باز کرد. این خیانت واضح به آرمان های ترقی و عدالت اجتماعی سوسیالیسم که عملاً بر ضد اقوام برخاسته بود، در مرحله ی نو تبانی با تمام تجربیات تحجر، وابسته گی به شوروی، تنظیمسالاری و گرایش های مذموم نوع ستمی گری، جبهه ی نو گشوده است.

دهیواد سل کلنی خپلواکی دورزی په مناسبت

 په سرووینوگتلی موانگریزنه خپلواکی دی -
هغه چه تل یادیگی اته ویشتم دزمری دی.

زمونگه پاک غازیانوودخاوری ساتندوی -
مین په ازادی وو دوحدت وو پالندوی.

دهیوادپه ننگ شهید دی بی له شکه جنتی دی .
هغه چه تل یادیگی اته ویشتم دزمری دی .

زمونگ ملی مشرانوچه تل به دوی جرگی کری -
تول په اتفاق وو چه دوی به فیصلی کری -

حیران یمه په دی چه دانن ولی زان زانی دی -
هغه چه تل یادیگی اته ویشتم دزمری دی .

هیوادزمونگ ازادشوپکی جوردیرمکتبونه شول -
هره خوازمونگ رناشوه خایسته موچمنونه شول -

د زمري د اته ویشتمې د نمانځلو اړتیا

کابو یوه پېړۍ وړاندې یعنې د ۱۲۹۸ هجري لمريز کال د زمري په اتمه ويشتمه نېټه د افغانستان په تاريخ کې يوه زرينه کارنامه ثبت شوه. په دغه وياړلې ورځ د افغانستان مېړني ولس د غازي شاه امان الله خان تر مشرۍ راټول او د افغان ملت لپاره يې د خپلواکۍ په نوم وياړ ترلاسه کړ. افغان ولس په دې ورځ د هغه زبر ځواک ټغر ورټول کړ، چې لمر يې په امپراطورۍ کې نه ډوبېده.
هغه مهال په همدې ورځ د پاکستان نوم هېواد د نړۍ د نقشې پر مخ نه و راغلی،بلکې د هندوستان د یوې برخې په نوم یادېده. روسيه له کورنيو خونړيو جګړو کړېدله او چین هم خپلواک نه و او کورنۍ جګړې پکې روانې ويې.

وطن، افغانستان است!

هارون انصاری

به هرجا می بینم من لاله و گلستان است،
 این وطن افغانستان است.

 مربوط به همه ی ملت، نه از یک قوم یا یک زبان است،
 زادگاه هر افغان است،

 مزار این کشور، روضه ی امیر مومنان است،
 این وطن افغانستان است.

 خرقه ی سرور عالم در قندهار جان است،
 شاهان جهانگیرش احمد و غزنویان است،

 پنجشیر همیشه زیبا، جای توت و تلخان است،
 این وطن افغانستان است.

مُرده پرستی

هارون انصاری

 یکی باز مُرد و ما هم در به دنبالش
 نیکو صفت شد، یاد نکردیم از اخلاق بی مثال

 به بدنامی چی مشهور بود در ایام زندگی
 چون به آن دنیا برفت، همه گشتیم تربتگذارش

 در عنفوان نوجوانی، وطن برباد کرد به هر نام
 چون به آن دنیا برفت، خدمتگار وانمودن در دیارش

 به دست گرفته بود اسلحه به جای قلم به نام جهاد
 چی خوب پُر کرد قبل از رفتن، جیب های عُمالش

 ای وطندار! مکن آباد چهاررهی به نامش
 بل یاد کن به نامی که بود قبل از زوالش

غزل

حیات الله بخشی

دل ز برم می رود، رحم به این دل کنید
 همچو مسیحا شوید، چاره ی مشکل کنید

کعبه ی مقصود عشق، گرچه تعب زا بود
در طلب و سعی خویش، پیش شوید دل کنید

در ره ی اشراق، دلمرد ره عشق باش
شیخ شوید خویش را رهرو کامل کنید

 سعی طلب می دهد صبح سعادت به کف
 از پی قرب امل، شب طی منزل کنید

 قبله ی حاجت شدن، صعب بود بخشیا
 سعی کنید این مقام با کرم حاصل کنید

بازار محبت

حیات الله بخشی

 خطی با خط اعلا می نویسم
چو حُسنش صاف و زیبا می نویسم

جمالش همچو گل با لون زیبا
لبانش غنچه ی وا می نویسم

به ابرویش دو مد را نقشه دارم
چو مژگانش الف را می نویسم

اگر تقدیر گردد حُسن یوسف
 به تقدیرش زلیخا می نویسم

اگر اوراق گردد هر دو عالم
به مجنون حُسن لیلا می نویسم

آزادی

حیات الله بخشی

مگو هذیان و شطحیات به رغم مدعی ای جان
بگو با جان بگو با دل، فدای صلح و آزادی

ز خال و خط چه می گویی، به یم و شط، چه می خوانی
 اگر خوانی غزل خوانا برای صلح و آزادی

بهشت هفتمین گردد به صورت روی این گیتی
 در آن چون مه درخشان باد، نمای صلح و آزادی

 نفیر جنگ منفور است به هر وادی و هر مذهب
چه بهتر در جهان باشد، جای صلح و آزادی

 فلک از غیظ می ترکد اگر بیند که چون بخشی
به گیتی سعی می دارد برای صلح و آزادی

سمک عیار
(معرفی کتاب)

مصطفی عمرزی

کتاب «سمک عیار» در شمار کتب کلاسیک فارسی، مثنوی هفتاد من کاغذی ست که همانند ارکان کتاب های مبتذل، چون امیر ارسلان، شیرویه ی نامدار، فلک ناز و... پسران و دختران روزگار عتیقه را به نمایش می گذارد و مشغله ی فکری مردمی را تبارز می دهد که وقتی بخواهیم بر سر و صورت هم بکوبیم که چنین و چنان بوده ایم، گذشته ای که قسمتی از توهم افتخارات ما را در برمی گیرد، همانند دنیای چند بی کاره ی زنباره ی دیوکُش و شرابخوار می شود.
سال ها قبل در میان کتبی که یکی از نزدیکان ما از ایران آورده بود، کتاب «سمک عیار» را با نشر «بنیاد فرهنگ ایران» و مُهر «شاهنشاه آریامُهر» گیر آوردم. در آن سالیان که در دوره ی متوسطه در مکتب درس می خواندم نیز محتوای چنین کتاب هایی مضحک بودند، اما جبر زمان ما را در مقطعه ای بزرگ می کرد که می بایست بسیاری از ارازل دنیای سیاست را با حاکمیت های آنان، تجربه می کردیم. بنا بر این، گیر آوردن چند     تفریحنامه ی بی ارزش نیز دنیایی داشت.

سوله او ولسمشریزه ټاکنې!

عبدالله وردک، انګلستان - آګست - ۲۰۱۹

ګرانو او قدرمنو وروڼو او خویندو! السلام علیکم و رحمت الله و برکاته! الله (ج) د وکړي، چې ټول روغ او جوړ وئ.

ګرانو او قدرمنو لوستونکو!

نن سبا، په سیاسي بحثونو او غونډو کې، دا بحث ډېر ګرم جریان لري، چې په سوله او ولسمشریزه ټاکنو کې کوم یو باید لومړیتوب ولري؟

د یادونې وړ ده، چې د ګران افغانستان بشپړه آزادی، باید د ټولو په اسلام او وطن مینو افغانانو، په زړه پورې هدف وي، او دغې هدف ته د رسېدلو په هکله، له هېڅ نوعه قربانۍ څخه درېغه ونشي.

غواړم، پدې هکله خپل نظر، ګرانو او قدرمنو لوستونکو ته، په لاندې توګه وړاندې کړم.

د افغانستان ځورېدلي او مظلوم ولس ته، باعزته سوله، ډېره ضروری او د اهمیت وړ ده. که سوله نه وي، نو ټاکنې به هم له ډېرو نیمګړتیاوو، څخه خالي نه وي.