تاریخچه ساخت ارگ کابل یا قصر ریاست جمهوری

کابل شهری است با تاریخی کهن که مامن پادشاهان و امرای بسیاری بوده‌است. در گذشته حصاری آن را دربر می‌گرفت که تا هنوز آثار آن دیوارها باقی است. برای ورود به داخل شهر، شش دروازه وجود داشت که هر یک با اسامی خاص شناخته می‌شد. از جمله‌ی این دروازه‌ها می‌توان از دروازۀ کندهاری دهمزنگ، دروازۀ سردار جهان خان، اسپینه دروازۀ در قسمت سلام‌خانه، دروازۀ پیت در عقب مسجد عیدگاه، دروازۀ گذرگاه به سمت بالا حصار و دروازه لاهوری نام برد که تا هنوز بعضی از کهن‌سالان در خاطرات شان از آن یاد می‌کنند.

 مرکز حکمرانی پادشاه در بالاحصار قرار داشت. قبل از زمام‌داری عبدالرحمن خان برای سکونت شاه مکان مناسبی وجود نداشت. بالاحصار و ارگ شیرپور در جنگ‌های افغان و انگلیس آسیب دیده و قسمت‌های از آن سوخته بود. در زمان حکمرانی امیر شیرعلی خان کار ساخت قلعه‌ی شیرپور به دستور وی آغاز شده بود، اما با حمله‌ی انگلیسی‌ها به کابل در سال ۱۸۷۸ م، امیر به شهر مزار رفت و کار ساخت و ساز ارگ نا تکمیل باقی ماند. زمانی که امیر عبدالرحمان خان از شمال به کابل آمد و قدرت را در دست گرفت، برای سکونت پادشاه مکان مناسبی وجود نداشت. عبدالرحمن خان شب اول را در منزل غازی عبدالله خان وردک که در دِه افغانان کنونی موقعیت داشت، سپری کرد.

امیر عبدالرحمان خان در سال ۱۲۹۹ هجری قمری طرح ساخت ارگ را روی‌دست گرفت. در این زمان شاه به‌خاطر تنظیم امور نظامی به جلال آباد سفر کرد و چندی در جلال آباد ماند. امیر به پسر بزرگ خود نامه فرستاد و از وی خواست که در مشوره با مشاورین کار ساخت ارگ را در محل امروزی آغاز کند. بلاخره کار ساخت ارگ توسط تعدادی از معماران ماهر و ورزیده در سال ۱۳۰۰ هـ..ق آغاز شد.

در ساحه‌ی که امروز ارگ قرار دارد قبلاً آبادی وجود نداشت، بلکه یک دشت خاکی بود. در قسمت‌های از این ساحه مزرعه و باغ وجود داشت و در اطراف آن بیابان واقع شده بود. در ساحه‌ی دِه افغانان فعلی یک بازار کوچک وجود داشت، “محله‌ی وزیر محمداکبر خان مینه دشت” که بعدها در زمان غازی امان‌الله خان اولین میدان هوایی در آن‌جا تاسیس شد.

هم‌زمان با ساخت ارگ برخی تعمیرهای دیگر نیز اعمار شد. یکی “بستان سرای” نامیده می‌شد که در پارک زرنگار کنونی موقعیت داشت و امروز مزار امیر عبدالرحمان خان در آن‌جا موقعیت دارد. تعمیر دیگر که امیر عبدالرحمان خان در آن‌جا زندگی می‌کرد ” گلستان سرای ” نامیده می‌شد که در مقابل وزارت معارف و در محوطه‌ی امروز شاروالی کابل واقع شده‌بود. این دو بنا در آن زمان مربوط به ارگ می‌شد.

درحال حاضر برخی تاسیسات ارگ در نقشه‌ی شهری کابل امروز موجود نیست. بعضی از این تعمیرها از بین رفته و برخی به شکل اصلی ترمیم شده و تا هنوز باقی است. درحال حاضر بعضی از این تعمیرها در داخل ارگ و بعضی دیگر در بیرون از محوطه ارگ قرار دارد. به عنوان نمونه قصر استوری در وزارت خارجه قرار دارد و در قصر ناک باغ، آرشیف ملی جابجا شده است. قصر زین‌العمارت به قصر صدارت کنونی اطلاق می‌شد که از سوی نایب‌السلطنه نصرالله خان اعمار شده‌است.

از لحاظ موقعیت؛ ارگ در نقطه مرکزی شهر کابل واقع شده‌است. در جهت شرق ده افغانان، سمت شمال غرب محله‌ی مرادخانی موقعیت دارد. از مقابل ارگ جاده پشتونستان‌وات الی مکروریان‌ها، جاده‌ی وجود دارد که در طرف دیگر آن وزارت معادن ، اداره امور و وزارت دفاع ملی موقعیت دارد. در شمال شرق ارگ چهار راهی آریانا و در طرف دیگر آن هوتل آریانا و اداره احصائیه مرکزی موقعیت دارد. از قسمت شمال، جاده‌ی عمومی عبور کرده و در آن‌سوی سرک لیسه امانی و منازل مسکونی ساحه وزیر اکبر خان واقع شده است. در غرب ارگ وزارت خارجه، سفارت چین و دفاتر سازمان ملل متحد موقعیت دارند. در نقطه‌ی جنوبی عزیزی سنتر و بناهای دیگر است.

اولین ساختمان اعمار شده در داخل ارگ، کوتی باغچه نامیده می‌شود که کار ساخت آن در سال ۱۳۰۴ هجری قمری تکمیل شد. پس از آن چندین تعمیر دیگر نیز اعمار شد به‌طور مثال؛ تعمیر ارگ، قصر سلام‌خانه، گنبد نقاره خانه، بازار ارگ کوتوالی، قرارگاه شاهی، حمام شاهی، دفتر مستوفی الممالک، قصر سلام‌خانه.

گرفته شده از سایت دفتر ریاست جمهوری